Zen-tekenen, wat is dat?

Zen-tekenen, dat ook wel zen-zien-tekenen of zien-tekenen wordt genoemd, is meditatie in actie. Voor veel mensen is dat een meer natuurlijke manier om kalmte, een heldere geest of inzicht te ontwikkelen, dan urenlang stil zitten in de welbekende lotushouding.
Zen-tekenen is: 
  • zitten in stilte; 
  • kijken met aandacht en een open blik;
  • en tekenen wat je ogen werkelijk zien, in plaats van wat je denkt te zien.  
Zen-tekenen is kijken met je ogen, je hand én je hart. Het brengt je in contact met de wereld om je heen en daardoor tegelijk met je zelf. 
EEN OEFENINGETJE VOORAF: Oog - Hart - Hand
  • Teken uit je hoofd een oog, een hart en een hand.
  • Noteer hoe lang (of kort) je over de oefening hebt gedaan.
Bewaar de tekening. Ik kom er later op terug. ​​

Zen-tekenen, hoe doe je dat?


Houd het simpel: Zitten in stilte: 
  • Zorg dat je niet gestoord wordt, zet je mobiel uit.
  • Als je samen met anderen tekent, praat dan onder het tekenen niet met elkaar.  
Kijken met aandacht: 
  • Concentreer je op het onderwerp dat je gaat tekenen. Kijk meer naar dat onderwerp dan naar de tekening die ontstaat. Dit kun je oefenen door bij de eerste tekening(en) die je maakt helemaal niet op het papier te kijken.   
  • Geconcentreerd kijken betekent overigens niet dat je niet afgeleid mag raken. Het gaat er om dat je steeds weer met aandacht en liefde terugkeert naar dat wat je aan het tekenen bent.
  • Het gaat bij zen-tekenen niet om het maken van een perfecte weergave of een mooi plaatje. Het gaat om de ervaring van het zien en tekenen. De tekening die ontstaat is enkel een weergave van die ervaring.
Open en onbevangen blik: 
  • Kijk naar de dingen alsof je ze voor het eerst ziet. Kijk naar de wereld met de verwondering van een kind. 
  • Oordeel niet over mooi of lelijk, interessant of saai, wat wel of niet de moeite waard is om te tekenen. 
  • Teken dat waar je oog toevallig op valt. Raak geboeid door de dingen waar je normaal aan voorbij loopt. 
  • Kijk naar de dingen zelf. Gebruik geen foto's of ander afbeeldingen om na te tekenen. Het is dan niet mogelijk om alles wat je voelt, hoort en ruikt ook in het zien en tekenen mee te nemen. Zen-tekenen doe je met al je zintuigen. Het gaat om jouw hele ervaring, van dit moment. Niet om het reproduceren van wat een ander ooit heeft gezien en vastgelegd.
Tekenen wat je ogen werkelijk zien: 
  • Houd je potlood losjes vast. Ontspan je schouder, arm en hand. Haal een paar keer rustig adem. 
  • Tast nu met je ogen het onderwerp af, lijntje voor lijntje. Elk hobbeltje en bobbeltje, bocht, hoek of rimpeling volgend.
  • Volg met je potlood elke minuscule beweging van je ogen. Alsof oog, hand en potlood onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zo worden zien en tekenen één handeling: zien-tekenen.   
Loslaten hoe je denkt dat iets er uit ziet: 
  • Je tekent niet zomaar een boom (mens of dier) of het schema dat je daarvan in je hoofd hebt. Je tekent deze ene specifieke boom; hoe die er uit ziet... hoe weer en wind invloed hebben gehad op zijn groei...  hoe zijn wortels in de grond grijpen op zoek naar voedsel en houvast... hoe hij getekend is door het leven.
De tekening als registratie van de ervaring van het zien-tekenen:
  • Als je klaar bent, sluit je even je ogen. Wat was je ervaring? Waren er momenten waarop je met een open blik kon kijken? En de dingen werkelijk kon zien? 
  • Kijk dan met mildheid en zonder oordelen naar de tekening die is ontstaan en zie of je in de lijnen op je papier kunt herkennen waar je de dingen werkelijk hebt gezien. 
  • Bewaar de tekeningen, hoe erg mislukt je ze ook mag vinden. Zo kun je zien hoe jouw zien-tekenen in de loop van de tijd verandert en zich steeds meer verdiept.

Zen-tekenen, aan de slag!

OEFENING 1: Het oog dat tast
Voorbereiding:
  • Je hebt voor deze oefening een aantal vellen papier (A4) nodig. Zorg bij het gebruik van losse vellen dat het papier niet kan verschuiven. 
  • Neem elke dag 15 minuten de tijd voor deze oefening. Zet eventueel een wekker.
Werkwijze: 
  • Leg het papier aan de kant van de hand waarmee je tekent. Een beetje opzij zodat je er niet makkelijk op kunt kijken.
  • Leg je andere hand ontspannen voor je op tafel.
  • Teken je hand volgens de aanwijzingen van het zen-tekenen hierboven.
  • Teken zonder op het papier te kijken. Ook niet om even te bepalen waar je je potlood moet neerzetten. Richt je aandacht volledig op het zien.
  • Tast met je ogen je hand af, laat het potlood je oog volgen. Doe het nauwgezet maar vooral liefdevol. Alsof oog en potlood je hand strelen.
  • Herhaal deze oefening een week lang elke dag een keer. Kijk bij de laatste keer af en toe op het papier om te kijken waar je je potlood moet neerzetten. De lijnen zelf teken je nog steeds zonder op het papier te kijken.
  • Vooral bij de oefeningen waarbij je niet op het papier hebt gekeken is de kans groot dat er een wirwar van lijnen op het papier is ontstaan. Een tekening die oppervlakkig gezien nergens op lijkt. Probeer er niet over te oordelen. Je kon immers niet zien wat je deed. 
OEFENING 2 : De hand die ziet
​Voorbereiding:
  • Voor deze oefening heb je behalve potlood en papier ook een spiegel nodig. 
  • Neem elke dag een kwartier de tijd voor deze oefening. 
Werkwijze:
  • Zet de spiegel zo voor je neer (of houd hem zo vast) dat je er makkelijk in kan kijken. Leg het papier iets opzij aan de kant van je tekenhand.
  • Kijk nu naar je linkeroog als je rechts bent en naar je rechteroog als je links bent.
  • Tast met je blik je oog af. Volg met je potlood wat je oog ziet. Teken alsof hand en potlood zelf elke verandering in de loop van de lijnen kunnen waarnemen en weergeven. Alsof oog, hand en potlood rechtstreeks met elkaar zijn verbonden. Alsof zien en tekenen één handeling wordt: zien-tekenen. ​
  • Kijk alleen op het papier om je potlood op de goede plek neer te zetten. De lijnen zelf teken je zonder op het papier te kijken.
  • Herhaal deze oefening een week lang. Teken de laatste dagen ook je andere oog. 
OEFENING 3: Tekenen met je hart
Voorbereiding: Werkwijze:
  • Ga rustig zitten, doe je ogen even dicht, haal een paar keer bewust adem, richt je aandacht naar binnen: Hoe zit je erbij? Waar word je door bezig gehouden? Merk enkel op wat er is? Je hoeft er niets aan te veranderen.
  • Maak dan ruimte in jezelf om je aandacht naar buiten te richten. Doe je ogen open en laat ze rusten op dat waar ze toevallig op vallen of je aandacht trekt. Ga niet bewust op zoek naar iets wat je speciaal, mooi of bijzonder vindt om te tekenen.
  • Je zult ontdekken dat als je niet alleen je ogen maar ook je hart opent, alles de moeite waard is om te tekenen. Hoe klein, onbeduidend of onooglijk het er op het eerste gezicht ook uit ziet.
  • Tast het met je ogen af en laat je hand en potlood je oog volgen en registreren wat je ogen zien. Kijk net als bij de vorige oefeningen niet of nauwelijks op het papier. Je kijkt alleen af en toe op het papier om je potlood op de goed plek neer te zetten, de lijnen zelf teken je zonder op het papier te kijken.
  • Kijk naar wat je tekent alsof dat onbeduidende bloemetje, plantje of beestje op dit moment het allermooiste of belangrijkste is. Teken het in het besef dat jullie uit de zelfde bron voortkomen en ook ooit weer naar terug zullen keren en daardoor met elkaar verbonden zijn. Teken alsof er geen verschil is tussen jou en wat je tekent, alsof je even dat afgevallen blaadje, die paardenbloem of boom bent. 
  • De tekening die ontstaat is dan niet alleen een registratie van wat je met je oog hebt gezien maar ook van wat je met je hart hebt gezien.
  • Het bijzonder en paradoxale is dat hoe meer je het streven naar een mooie tekening - en de ideeën over hoe die er uit hoort te zien - kunt loslaten, en dat wat je tekent tot je kan laten spreken, hoe meer je tekening voor zich zal spreken en hoe meer het een ander zal aanspreken en in zijn of haar hart zal raken. 
  • Zo wordt zien-tekenen niet alleen een manier om in contact te komen met de wereld om je heen, maar ook met jezelf en via je tekening zelfs met de ander.
Zen-tekenen is zichtbaar maken
wat verborgen ligt achter het direct waarneembare, wat mee resoneert in mijzelf als mijn ogen kijken, mijn handen tekenen en mijn hoofd 'stil' wordt.
"Tekenen is de discipline waardoor ik steeds weer de wereld ontdek, en zo het volle leven."
Frederick Franck
"Ik heb ontdekt: wat ik niet getekend heb, dat heb ik nooit werkelijk gezien. Wanneer ik iets heel gewoons aan het tekenen ben, dan openbaart zich dat zo gewone opeens als iets bijzonders, iets heel buitengewoons, als een wonder"
Frederick Franck​
 
"Je ziet hoe elk schepsel zich openbaart als volkomen uniek, als NU/HIER op de pelgrimstocht tussen geboorte en dood. Nu 'kijk' ik dus niet meer, maar ben ik in totaal contact met dat levensproces, met het leven zelf, met wat ik tenslotte ook zelf ben. Ik 'zie'." 
Frederick Franck